ÇOCUKLARDA DİKKAT EKSİKLİĞİ ve

 HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

      TANIM:

Çocuğun yaşına uygun olmayan,   dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve ataklık ile kendini gösteren nörogelişimsel bir hastalıktır. Görülme sıklığı okul çağı çocuklarında %5-10 civarındadır.

      TANI:

Tanı Amerikan Psikiyatri Birliğinin belirlediği kriterlerle (DSM 5) konur.

       Bir kişide Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun olduğunu söylemek için bu durumun 12 yaşından  önce başlamış olmalı, ev, sokak, okul gibi üç ortamın en az ikisinde belirtiler görülmeli, kalıcı, sürekli olmalı ve kişinin günlük yaşamını etkileyecek derecede olmalıdır. 

DİKKATSİZLİK BELİRTİLERİ

Aşağıdaki kriterlerden en az 6’sının, en az 6 aydır, birden fazla ortamda görülüyorsa (evde okulda, sokakta), çocuğun gelişimiyle uyumsuz ve çocuğun uyumunu bozuyor ise tanı konur.

1. Çoğu kez, ayrıntılara özen göstermez ya da okul çalışmalarında (derslerde), işte ya da etkinlikler sırasında dikkatsizce yanlışlar yapar.
2. Çoğu kez, iş yaparken ya da oyun oynarken dikkatini sürdürmede güçlük çeker (örn:ders dinlerken).
3. Çoğu kez, doğrudan kendisine doğru konuşulurken, dinlemiyor gibi görünür.
4. Çoğu kez, verilen yönergeleri izlemez ve okulda verilen görevleri, sıradan günlük işleri tamamlayamaz.
5. Çoğu kez, işleri ve etkinlikleri düzenlemekte güçlük çeker (örn: ardışık işleri düzenlemekte güçlük çeker).
6. Çoğu kez, sürekli zihinsel bir çaba gerektiren işlerden kaçınır, bu işleri sevmez, bu tür işlere girmek istemez.
7. Çoğu kez, işi ya da etkinlikleri için gerekli nesneleri kaybeder (örn:okul gereçleri).
8. Çoğu kez, dış uyaranlarla dikkati kolayca dağılır.
9. Çoğu kez, günlük etkinliklerde unutkandır.

AŞIRI HAREKETLİLİK VE ATAKLIK BELİRTİLERİ

Aşağıdaki kriterlerden en az 6’sının, en az 6 aydır, birden fazla ortamda görülüyorsa (evde okulda, sokakta), çocuğun gelişimiyle uyumsuz ve çocuğun uyumunu bozuyor ise tanı konur.

1. Çoğu kez, kıpırdanır ya da ellerini ya da ayaklarını vurur ya da oturduğu yerde kıvranır.
2. Çoğu kez, oturmasının beklendiği durumlarda oturduğu yerden kalkar (örn: sınıfta gezinir)
3. Çoğu kez, uygunsuz ortamlarda, ortalıkta koşturur durur ya da bir yerlere tırmanır.
4. Çoğu kez, boş zaman etkinliklerine sessiz bir biçimde katılamaz ya da sessiz bir biçimde oyun oynayamaz.
5. Çoğu kez, ‘her an hareket halindedir’, ‘kıçına motor takılmış’ gibi davranır.
6. Çoğu kez, aşırı konuşur.
7. Çoğu kez, sorulan soru tamamlanmadan yanıtını yapıştırır.
8. Çoğu kez, sırasını bekleyemez.
9. Çoğu kez, başkalarının sözünü keser ya da araya girer.

Genellikle, kızlarda dikkat eksikliği belirtileri, erkeklerde ise aşırı hareketlilik/ataklık belirtileri daha belirgindir.

Amaçsız aşırı hareketliliğin, amaçlı ve hedefe yönelik hareketlilikten ayırt edilmesi gerekir.

Tanı, ayrıntılı anamnez, psikometrik testler ve öğretmen bilgi formunun değerlendirilmesi sonrasında konur.

Davranım bozukluğu, öğrenme bozukluğu, depresyon, enürezis ve bipolar bozukluk sık görülen eş tanılardır.

Ayırıcı tanıda da, zihinsel yetersizlik, davranım bozukluğu, öğrenme bozukluğu, depresyon ve bipolar bozukluk düşünülmelidir.

KAYNAK: DSM - 5 Tanı Ölçütleri Başvuru Kitabı (Çeviri editörü Prof. Dr. Ertuğrul KÖROĞLU)

      TEDAVİ:

Ailenin ve öğretmenlerin hastalık hakkında eğitilmesi ve ilaç tedavisi birlikte uygulandığında şikayetler %90 oranında düzelir. Yeterli süre ve uygun doza rağmen şikayetler düzelmiyorsa tanı gözden geçirilmelidir.

Aile ve diğer kişiler tarafından ‘yaramaz’ gibi etiketlenmeden kaçınılması gerekir.

Tedavide kullanılan ilaçlar (RİTALİN, CONCERTA ve STRATTERA) bağımlılık yapmazlar. Aile ve öğretmen bu konuda mutlaka bilgilendirilmelidir. Endikasyon dışı kullanılmaması için kırmızı reçete ile satılmaktadır. İlaçlara bağlı en sık görülen yan etki iştahsızlık ve uykusuzluktur.

Tedavi, hastalık belirtileri nedeniyle kişinin işlevselliği bozuk olduğu sürece devam etmelidir. Bitkisel tedavilerin veya balık yağının bilimsel bir faydası yoktur.

     PROGNOZ:

Hiperaktivite yaşla birlikte azalmakta, ancak dikkatsizlik ve dürtü denetim sorunları kalıcı olabilmektedir. Tedavi almayan çocuklarda seyir oldukça kötüdür. Davranım bozukluğu, ders başarısızlığı, okuldan atılma, depresyon, alkol ve madde kullanımı, sosyal dışlanma gözlenir. Yetişkin DEHB hastalarında evlilik sorunları, iş sorunları sıklıkla gözlenir.